اندیشمندغدد درون‌ریز و متابولیسم

کم کاری تیروئید یا هیپوتیروئیدی

از آنجایی که غده تیروئید وظیفه تنظیم متابولیسم در بدن را دارد. بنابراین علائم کم کاری تیروئید بسیار گسترده بوده و کل بدن را درگیر می کند.

شروع علائم کم کاری تیروئید اغلب بسیار بی سر و صدا رخ می دهد.

بیماران مبتلا به تیروئیدیت هاشیموتو ممکن است به علت بزرگی تیروئید یا گواتر مراجعه کنند. این بیماران ممکن است متوجه علائم کم کاری تیروئید نباشند. در این بیماری، گواتر ممکن است بزرگ نباشد ولی معمولا نامنظم بوده و سفت است. در موارد نادری ممکن است تیروئیدیت هاشیموتو با درد همراه باشد.

[readmore]کم کاری تیروئید در نوزادان یا هیپوتیروئیدی مادرزادی چیست؟[/readmore]

یبوست و افزایش وزن، علی رغم کاهش اشتها در کم کاری تیروئید رخ می دهد. برخلاف باور عمومی، افزایش وزن بیمار معمولا خفیف است.

علائم پرکاری تیروئید؛ علائم تیروئید پرکار را بشناسید

علائم عمومی

اکثر بیماران مبتلا به پرکاری تیروئید دارای مجموعه‌ای از علائم عمومی و غیراختصاصی هستند. از جمله این علائم می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• عدم تحمل گرما
• لرزش
• تپش قلب
• اضطراب
• کاهش وزن با وجود اشتهای طبیعی یا افزایش یافته
• افزایش دفعات دفع مدفوع
• تنگی نفس

بزرگی غده تیروئيد (گواتر) معمولاً در معاینه فیزیکی یافت می‌شود. بیماران مبتلا به پرکاری تیروئید خفیف و بیماران مسن اغلب علائم محدودی دارند که به سادگی قابل تشخیص نیستند.

علائم اختصاصی

تیروئيد پرکار علاوه بر علائم عمومی، می‌تواند با تأثیر بر اندام‌‌ها و سیستم‌های مختلف بدن باعث ایجاد علائمی مرتبط با آن اندام یا سیستم شود. از آنجایی که هورمون‌های تیروئیدی یعنی T3 و T4 بر روی اکثر سیستم‌ها و ارگان‌های بدن تأثیر می‌گذارند و متابولیسم آن‌ها را تنظیم می‌کنند؛ لذا افزایش این هورمون‌ها می‌تواند باعث بهم ریختن عملکرد این سیستم‌ها و اندام‌ها شود. در ادامه به بررسی تأثیر پرکاری تیروئيد بر روی ارگان‌های مختلف بدن نظیر معده و دستگاه گوارش، پوست و… می‌پردازیم.

تأثیر پرکاری تیروئيد بر پوست

در پرکاری تیروئید به دلیل افزایش جریان خون، پوست گرم است و به ندرت ممکن است قرمز (اریتماتو) باشد. همچنین به دلیل کاهش لایه کراتین، پوست بسیار صاف می‌شود.

سایر تغییرات پوستی در پرکاری تیروئيد عبارتند از:

• تعریق: به دلیل تولید بیش از حد کالری و نیز عدم تحمل گرما رخ می‌دهد.
• شکسته‌شدن و جدا شدن ناخن‌ها: پرکاری تیروئيد می‌تواند باعث جداشدن ناخن‌ها از بستر و نیز نرم‌شدن آن‌ها شود که به این حالت ناخن‌ پلامر (Plummer’s nail) گفته‌ می‌شود.
• تیره شدن پوست: در مواردی که پرکاری تیروئید شدید است به دلیل تسریع متابولیسم کورتیزول، میزان هورمون ACTH افزایش می‌یابد که می‌تواند باعث تیره شدن پوست یا هیپرپیگمنتاسیون شود.
• خارش و کهیر: در پرکاری تیروئید مخصوصاً در بیمارانی که مبتلا به گریوز هستند ممکن است دچار خارش پوست و کهیر شوند.
• ویتیلیگو (پیسی) و آلوپسی آره آتا، از بیماری‌های خودایمنی هستند که پوست و مو را درگیر می‌کنند و می‌توانند در همراهی با پرکاری تیروئید دیده شوند.
• نازک شدن موها از جمله نشانه‌هایی است که در همراهی با پرکاری تیروئید دیده می‌شود.

درموپاتی فقط در بیماران مبتلا به پرکاری تیروئيد ناشی از گریوز رخ می‌دهد. شایع ترین محل ایجاد آن، پوست روی ساق پا است. این ضایعه همانطور که در تصویر زیر می‌بینید بصورت پاپول‌های برجسته، پررنگ (هیپرپیگمانته)، بنفش و مشابه پوست پرتقال ظاهر می‌شود.

تغییرات چشم‌ها در پرکاری تیروئيد

خیره شدن و تأخیر حرکت پلک (Lid Lag)‌ در همه‌ی بیماران مبتلا به پرکاری تیروئید ممکن است رخ دهد. علت ایجاد این علائم، فعالیت بیش از حد سمپاتیک است که احتمالاً با افزایش گیرنده‌های آلفا آدرنرژیک در این بافت‌ها همراه است.

تأخیر پلک با دنبال کردن انگشت معاینه‌کننده از سوی بیمار در حین بالا و پایین رفتن آن ارزیابی می‌شود. در صورتی که وقتی بیمار به سمت پایین نگاه می کند، صلبیه بالای عنبیه دیده شود، بیمار دچار تاخیر پلکی است.

تحقیقات نشان‌ داده‌اند که تنها بیماران مبتلا به بیماری گریوز دارای اختلالات چشمی (افتالموپاتی) هستند. این بیماری با ایجاد التهاب در عضلات خارج چشمی، چربی دور چشم و بافت همبند مشخص می‌شود که نتیجه‌ی آن بیرو‌ن‌زدگی چشم (پروپتوز یا اگزوفتالموس)، اختلال در عملکرد عضلات چشم و ادم اطراف چشم و ملتحمه است.

عوامل خطر برای آسیب چشم‌ها در پرکاری تیروئید ناشی از گریوز عبارتند از:

• سیگار کشیدن
• افزایش سن
• جنس مذکر

بیمارانی که به اختلال چشم در پرکاری تیروئید ناشی از گریوز مبتلا هستند ممکن است احساس شن یا درد در چشم خود داشته باشند و یا ممکن است به دلیل اختلال عملکرد عضلات خارج چشمی دوبینی پیدا کنند.

زخم قرنیه نیز می‌تواند در نتیجه‌ی بیرون‌زدگی چشم (پروپتوز) و عقب رفتن پلک رخ دهد و پروپتوز شدید نیز می‌تواند باعث آسیب عصب بینایی و حتی کوری شود.

بنابراین تغییرات چشمی از علائم پرکاری تیروئيد است که باید جدی گرفته شود.

تپش قلب و علائم قلبی

در پرکاری تیروئید به دلیل افزایش متابولیسم بافت‌ها، نیاز به اکسیژن نیز افزایش می‌یابد. از طرفی پرکاری تیروئید می‌تواند باعث افزایش قدرت انقباض و تعداد ضربان قلب شود و برون‌ده قلبی را نیز افزایش دهد. در مجموع ضربان قلب افزایش یافته و مقاومت عروقی کم می‌شود و خونرسانی به بافت‌ها افزایش می‌یابد. در این میان شایع‌ترین نشانه‌ای که بیماران مبتلا به پرکاری تیروئید ذکر می‌کنند، احساس تپش قلب است.

در پرکاری تیروئید فشار خون سیستولیک نیز افزایش می‌یابد اما در عین حال بیمار دچار نارسایی احتقانی قلب هستند (نارسایی قلبی با حفظ برون‌ده قلبی). از طرفی نارسایی احتقانی قلب در بیمارانی که قبلاً آن را داشته‌اند بدتر می‌شود.

همانطور که گفته شد ضربان قلب در پرکاری تیروئید افزایش می‌یابد و حتی ممکن است ریتم این ضربان بهم بخورد و از حالت طبیعی خارج شود. فیبریلاسیون دهلیزی (AF) یکی از شایع‌ترین آریتمی‌های قلبی است که در ۱۰ تا ۲۰ درصد بیماران مبتلا به پرکاری تیروئید دیده می‌شود و در بیماران مسن‌تر شایع‌تر است.

در ۶۰ درصد از بیمارانی که به دنبال پرکاری تیروئید دچار فیبریلاسیون دهلیزی شده‌اند، پس از درمان، ریتم قلب بطور خود به خودی به حالت طبیعی بر‌ می‌گردد.

در پرکاری تیروئید، سایر ناهنجاری‌های قلبی از جمله افتادگی دریچه میترال (MVP)، نارسایی میترال (MR) و افزایش توده بطن چپ نیز گزارش شده است.

مشکلات قلبی و مخصوصاً تپش قلب از علائم پرکاری تیروئيد است، لذا در این بیماران بررسی تیروئيد بسیار توصیه می‌شود.

مشکلات استخوانی و پوکی استخوان

هورمون‌های تیروئیدی تحلیل استخوان را تحریک می‌کنند و در نتیجه باعث افزایش پوکی استخوان می‌شوند. بنابراین پوکی استخوان در پرکاری تیروئید که درمان نشده است دیده می‌شود.

همچنین در این بیماران، غلظت آلکالین فسفاتاز (ALP) و استئوکلسین بالا می‌رود که نشان دهنده‌ی افزایش تحلیل استخوانی است.

افزایش تحلیل استخوان ممکن است منجر به افزایش غلظت کلسیم سرم شود و در نتیجه ترشح هورمون پاراتیروئید (PTH) و فعال شدن ویتامین D را مهار کند. همه این موارد در نهایت می‌تواند منجر به اختلال در جذب کلسیم و افزایش دفع کلسیم از طریق ادرار شوند.

بیماری گریوز ممکن است با آکروپاکی تیروئید و چماقی شدن استخوان‌های دست همراه باشد. بیماران مبتلا به آکروپاکی تیروئید معمولاً با چاق شدن بدون علامت، افتالموپاتی شدید و درموپاتی مراجعه می‌کنند و درصد بالایی از آن‌ها سیگار می‌کشند.

تغییرات چربی خون در پرکاری تیروئید

در بیماران مبتلا به پرکاری تیروئید معمولاً غلظت کلسترول تام (Total Cholesterol) و HDL سرم پایین است. این مقادیر پس از درمان افزایش می‌یابند.

تغییرات قند خون

اگرچه تیروکسین (T4) یک هورمون ضد تنظیم‌کننده‌ی قند خون نیست، اما پرکاری تیروئید می‌تواند در متابولیسم گلوکز اختلال ایجاد کند. هورمون‌های تیروئیدی هم می‌توانند باعث افزایش ترشح انسولین از پانکراس شوند و هم می‌توانند باعث کاهش اثر انسولین بر بافت‌ها شوند که چون مورد دوم غالب است لذا معمولاً بیماران دچار افزایش قند خون و عدم تحمل گلوکز می‌شوند که پس از درمان پرکاری تیروئید، این مورد تصحیح می‌شود.

دستگاه تنفسی و تنگی نفس

تنگی نفس در هنگام فعالیت ممکن است به دلایل زیادی در پرکاری تیروئید رخ دهد. همچنین در این بیماران مصرف اکسیژن و تولید دی‌اکسید کربن افزایش می‌یابد. این تغییرات به ترتیب منجر به هیپوکسمی و هیپرکاپنی می‌شود که هر دو باعث تحریک تهویه و افزایش تعداد تنفس در دقیقه می‌شوند.

ضعف عضلات تنفسی یکی از علل مهم تنگی نفس در پرکاری تیروئيد است. بنابراین این بیماران تحمل انجام ورزش‌های سنگین را ندارند.

در صورتی که تیروئيد خیلی بزرگ‌ شده ‌باشد (گواتر)، ممکن است به نای فشار بیاورد و باعث تنگی نفس شود که البته این مورد بسیار نادر است. همچنین پرکاری تیروئید می‌تواند آسم زمینه‌ای را تشدید کند و فشار شریان ریوی را افزایش دهد.

دستگاه گوارش و معده

کاهش وزن در پرکاری تیروئيد در درجه اول به دلیل افزایش متابولیسم و در درجه دوم به دلیل افزایش تحرک روده و اجابت مزاج و سوء‌جذب رخ می‌دهد.

بیماران ممکن است بطور نادر استئاتوره داشته باشند. همچنین بیماری سلیاک نیز در بیماران مبتلا به بیماری گریوز شیوع بیشتری دارد.

اکثر کسانی که دچار پرکاری تیروئيد می‌شوند، افزایش اشتها نیز دارند اما این افزایش اشتها به حدی نیست که باعث افزایش وزن شود، مخصوصاً در افراد مسن.

مشکلات گوارشی دیگری که ممکن است در بیماران مبتلا به پرکاری تیروئید رخ دهد عبارتند از:

• استفراغ و درد شکم
• دشواری در بلع (دیسفاژی) به دلیل بزرگ شدن غده تیروئيد (گواتر)

اختلال در آنزیم‌های کبدی در آزمایش خون، ویژه غلظت بالای آلکالین‌فسفاتاز (ALP) بطور شایعی در پرکاری تیروئيد دیده می‌شود. همچنین میزان ALT و AST نیز در آزمایش خون افزایش می‌یابد.

از علائم پرکاری تیروئيد شاید بتوان به درد معده نیز اشاره کرد. هرچند که علت مشخصی برای آن ذکر نشده است.

اختلالات خونی و گلبول‌های قرمز

توده گلبول‌های قرمز خون (RBC) در پرکاری تیروئید افزایش می‌یابد، اما میزان افزایش پلاسما بیشتر است، بنابراین مقدار هماتوکریت (HCT) بطور کلی در این بیماران کاهش می‌یابد و فرد دچار کم خونی نرموکروم و نرموسیتیک می‌شود. غلظت فریتین سرم (Ferritin) ممکن است در پرکاری تیروئید بالا باشد.

پرکاری تیروئید ناشی از گریوز ممکن است با اختلالات خود‌ایمنی مانند ترومبوسیتوپنی ایمنی (ITP) و کم‌خونی پرنیشیوز همراه باشد. همچنین گاهی کاهش گلبول‌های سفید خون (WBC) در این بیماران دیده می‌شود.

اختلالات ادراری

تکرر ادرار و شب ادراری در پرکاری تیروئید شایع است اما مکانیسم آن مشخص نیست.

پرکاری تیروئيد و اختلالات جنسی در زنان

الیگومنوره و اختلال در پریودی در زنان مبتلا به پرکاری تیروئيد شایع است. همچنین این بیماران ممکن است دچار اختلال در تخمک‌گذاری و ناباروری شوند. لذا بررسی هورمون‌های تیروئیدی در زنانی که دچار پریودهای نامنظم و ناباروری هستند توصیه می‌شود.

بنابراین اختلال در پریودی و کاهش یا افزایش دفعات و میزان خونریزی در هر سیکل می‌تواند از علائم پرکاری تیروئيد باشد که حتماً باید توسط پزشک بررسی شود..

پرکاری تیروئيد و اختلالات جنسی در مردان

در مردان غلظت تستوسترون آزاد سرم طبیعی یا پایین است و غلظت LH سرم ممکن است کمی بالا باشد. همچنین غلظت استرادیول سرم بالا است که این تغییرات می‌توانند منجر به بزرگی پستان‌ها در مردان (ژنیکوماستی)، کاهش میل جنسی و اختلال نعوظ شوند.

تولید اسپرم (اسپرماتوژنز) نیز اغلب کاهش یافته یا غیرطبیعی است و معمولاً تعداد اسپرم‌هایی که ظاهر غیرطبیعی دارند و یا غیرمتحرک هستند افزایش می‌یابد.

بنابراین ناباروری چه در مردان چه در زنان می‌تواند از علائم پرکاری تیروئید باشد.

اختلالات روانی و عصبی

بیماران مبتلا به پرکاری تیروئيد ممکن است تغییرات رفتاری و شخصیتی مانند روان پریشی و افسردگی را تجربه کنند. سایر علائم عصبی در این بیماران که شیوع کمتری دارند عبارتند‌ از:

• اضطراب
• بی‌قراری
• تحریک پذیری
• بی‌ثباتی عاطفی
• بی‌خوابی

این علائم رفتاری با اختلالات شناختی، به ویژه اختلال در تمرکز، گیجی و اختلال در حافظه‌‌ی نزدیک و فراموشی همراه هستند.

فلج دوره‌ای در پرکاری تیروئید

فلج دوره‌ای و ضعف عضلانی به همراه کاهش پتاسیم خون (هیپوکالمی) از جمله تظاهرات نادر پرکاری تیروئيد (یا بطور کلی افزایش هورمون‌های تیروئیدی) هستند. فلج دوره‌ای اغلب در اثر ورزش، روزه‌داری، یا مصرف یک وعده غذایی پرکربوهیدرات ایجاد می‌شود و بیشتر در مردان آسیای شرقی دیده می‌شود.

جمع‌بندی علائم پرکاری تیروئید

از آنجایی که غده تیروئید در تنظیم متابولیسم بدن نقش دارد، لذا هرگونه تغییر در هورمون‌های آن باعث ایجاد علائم زیادی می‌شود. پرکاری تیروئید با اختلالات گوارشی، علائم پوستی، مشکلات جنسی، علائم قلبی عروقی، تغییرات تنفسی و علائم عصبی زیادی همراه است. لذا هرگونه اشکال در این سیستم‌ها باید توسط پزشک مورد ارزیابی و بررسی قرار گیرد.